KBRN
Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer Tehditler (KBRN)
KBRN, gerek kaza, gerekse savaş, terör ve doğal afetler sebebiyle kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer maddelerin yayılarak çevre, insan ve diğer canlılar üzerinde olumsuz etkilere sebep olan tehlikeli maddelerin tümünü ifade eden bir kavramdır.
- Kimyasal Tehlike ve Tehditler
Endüstride hammadde evlerimizde temizlik ürünü olarak gündelik hayatımızda birçok alanda karşımıza çıkan kimyasal maddeler, gerek işlenerek ekonomik bir değer haline getirilmeleri esnasında, gerekse bunların pazarlanması amacıyla nakilleri esnasında yaşanabilecek kazalarla çevre ve insan hayatı açısından risk oluşturmaktadır. Kimyasal tehlike/tehdit kimyasal özelliği nedeniyle öldürücü, yaralayıcı ve tahriş edici etkileri görülen, sis ve yangın meydana getiren, canlı ve cansızlar üzerinde etkili olan katı, sıvı, gaz veya aerosol halindeki maddelerin yayılması suretiyle meydana gelen olaylardır.
Evsel kimyasallar günlük hayatımızda başta temizlik ürünleri olmak üzere kullandığımız farklı birçok toksik endüstriyel maddeyi ihtiva eder. Az da olsa kaza riski içeren bu maddele karşı; ihtiyaç oldu zaman ihtiyaç kadar almak, orijinal kaplarında etiketleriyle muhafaza etmek, üretici talimatlarına uymak, bu maddeleri ateşten uzak tutmak gibi önlemleri almak gerekmektedir. Olası bir zehirlenmede; nefes alama da zorluk, bulanık ve puslu görme, baş dönmesi, kusma, kramp ishal, kontrolsüz hareketler, ciltte gözde nefes borusunda tahriş gibi belirtilerde 114 Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) aranarak yetkililerin talimatları doğrultusunda hareket edilmelidir. Böyle durumlarda rüzgârın ters yönünün de kalarak toksik hava solunmaktan kaçınılmalı, bulunulan yer terkedilmeli ve kimyasal maddenin bulaştığı giysiler çıkarılmalıdır.
Temizlik maddeleri, böcek ilaçları, otomotiv ürünleri, boya materyalleri ve yan ürünleri, bahçe ürünleri bu sınıfa giren başlıca kimyasallardır
Kimyasal Savaş Ajanları Öldürmek, yaralamak, insanları etkisiz hale getirmek, bitkisel ve hayvansal besin kaynaklarını, besin stoklarını kirletmek ve yok etmek, kimi zamanda kitlesel panik ve kaosa sebep olmak ya da ekonomik öneme haiz tesisleri etkisizleştirmek maksadıyla toksik etkileri nedeniyle kullanılan kimyasal maddelerdir.
Fark edilmeleri son derece zor olan bu ajanlar bu iş için tasarlanan her nevi kimyasal silahlarla kullanılmakta, bazılarının tadı ve kokusu bulunmamakta, özelliklerine göre bazıları birkaç dakika içinde etki ederken bazıları ise 2 ile 48 saat içinde etkili olmaktadır. Genellikle deri ile temasa geçen uygun hava koşullarında 30 dakikadan fazla çevrede kalabilen kimyasal savaş ajanlarına kalıcı ajan, genellikle solunum yolu ile etki göstererek 10 ile 30 dakikadan daha kısa bir sürede etkileri fark edilen kimyasal savaş ajanlarına uçucu ajanlar denilmektedir. Kimyasal savaş ajanları fiziksel durumlarına ve tosikoloji özelliklerine göre de sınıflandırılmaktadır.
Çok sayıda kişide kusma, bulantı, kasılma, nefes alamama, göz yaşarması, ciltte kızarıklık gibi belirtilerin baş göstermesi, çevrede çürük meyve, yumurta, sarımsak gibi alışık olunmayan kokuların olması, sebebi bilinmeyen hayvan ölülerinin ve çevrede ölmekte olan hayvanların varlığı, hava da yoğun sis duman olması ya da yüzeylerde dikkat çekici su yağ damlacıklarının varlığı bu tür bir riske maruz kaldığınız anlamına gelebilir. Kalabalık alanlarda dikkat çeken gaz maskesi takan ya da olağan dışı kıyafet giyen insanların varlığı da şüphelenilmesi gereken durumlardır.
- Biyolojik Tehdit ve Tehlikeler
İnsan bitki ve hayvanlarda hastalık meydana getirebilecek mikroorganizmaların ya da bunların toksinlerinin kasten ya da kaza ile çevreye yayılmasıdır. Çeşitli şekillerde bulaşabilen ve salgınlara neden olabilen bu ajanları teşhis etmek zor olduğundan tedavileri zaman almaktadır. Bu ajanlar aerosollar, su ve gıdaların kirlenmesi, hayvanlar vasıtasıyla ve insandan insana bulaşarak yayılabilmektedirler. Biyolojik ajanlar bakteriler, toksinler ve virüsler olarak sınıflandırılmaktadır.
Çok küçük bir miktarı ile büyük yıkımlara sebep olabilen biyolojik silahlar ancak özel cihazlarla tespit edilebilir. Çoğu zaman etkileri hemen ortaya çıkmayan bu silahları laboratuvar ortamında düşük maliyetle üretmek mümkündür. Yine laboratuvar ortamında bulaşma hızını ilaçlara direncini, hastalık yapma kabiliyetleri arttırılabilir. Hava, su ve gıdalarla bulaşabilen bu ajanlar bulundukları ortama kolayca uyum sağlayarak çoğalabilmektedirler.
Normal şartlarda fark edilmesi mümkün olmayan bu tür saldırılarılar, genellikle ortaya çıkan kitlesel sağlık sorunlarının yetkililerce kamuoyuna duyurulmasıyla öğrenilir. Bu durumlarda yetkililerin talimatlarına göre hareket edilmelidir.
- Radyolojik Tehdit ve Tehlikeler
Radyasyon ihtiva eden maddelerin taşınması, bu maddelerle çalışılması esnasında yeterli tedbirlerin alınmaması, deprem, yangın gibi doğal afetler ya da farklı sebeplerden dolayı canlıların radyoaktif maddeye maruz kalmaları radyolojik tehdit ve tehlikeler olarak değerlendirilir.
Radyasyon ortamda taşınan enerji olarak tanımlanabilir. Bu enerji, parçacıklar ve elektromanyetik dalgalar aracılığıyla taşınır. Radyasyon ve radyoaktif maddeler doğal ve yapay olarak her zaman çevremizde bulunmaktadır. Doğal radyasyon dünyanın uzayda seyri esnasında başta güneş olmak üzere diğer yıldızlardan ve derin uzaydan kozmik radyasyona maruz kalır. Yine yeryüzünde doğal olarak bulunan radyoaktif elementlerin bozunmasıyla ortaya çıkan yersel radyasyon da doğal radyasyondur. İnsanlar, bedenlerinde doğal olarak bulunan Potasyum-40 ve Karbon-14 gibi izotoplar yüzünden diğer doğal radyasyon kaynaklarına oranla az da olsa içsel radyasyona maruz kalmaktadırlar.
Yapay radyasyon ise tıbbi (medikal) kaynaklar ve kullanıcı ürünlerinde kullanılan maddeler sebebiyle ortaya çıkan radyasyondur.Yapay kaynaklardan alınan radyasyonun büyük bir bölümü medikal kaynaklıdır. Radyografi, Nükleer tıp ve Radyoterapi uygulamaları bu kategoride yer almaktadır. Birçok sektörde kullanılan ve radyasyon içeren uygulamalar endüstride, tarımda, hayvancılıkta, Günlük Kullanım ürünlerinde ve araştırmada kullanılan kaynaklar kullanıcı ürünlerinde yapılan uygulamalardır.
Diğer yandan zaman zaman nükleer santral ve tesislerde yaşanan kazalar, geniş bir alanda radyolojik etkiye sebep olmuştur.
Ülkemizi etkileyebilecek nükleer tehlikelerin zamanında belirlenebilmesi için TAEK uzmanları tarafından yapılan ve eş zamanlı çalışan 211 istasyon kurulmuştur. Düzenli olarak alınan doğal radyasyon doz hızı ölçüm sonuçlarının takibi, değerlendirilmesi, güncellenmesi ve internet üzerinden halkın erişimine sunulması sağlanmıştır. RESA’dan (Radyasyon Erken Uyarı Sistem Ağı) alınan veriler Avrupa ülkeleri arasında radyolojik bilgilerin toplanması için hazırlanan Avrupa Radyolojik Veri Değişim Platformuna (EURDEP) gönderilmekte ve Avrupa ülkeleri tarafından EURDEP’e aktarılan veriler düzenli olarak takip edilmektedir (1).
Gerçek meteorolojik verilerle nükleer ve radyolojik kaza yönetiminde karar destek sistemi olarak kullanılan Çevresel ve Atmosferik Dağılım Modelleme Sistemi (ÇADMS) TAEK tarafından düzenli olarak işletilmektedir(2).
Zararları ve Korunma Yolları
Çok yüksek dozda radyasyona kısa sürede maruz kalmak vücutta çok sayıda hücrenin ölümüne, hayati organ ve sistemlerde ağır hasara ya da iflasa sebep olmaktadır.Bulantı, kusma, deri ve derin doku yanıkları, vücudun enfeksiyonlarla mücadele kabiliyetinin düşmesi gibi gözlemlenebilir etkileri saatler, günler hatta haftalar içinde ortaya çıkabilir.
Doğal radyasyondan korunmak neredeyse imkânsız olmakla birlikte yapay radyasyonun etkilerinden alınacak tedbirlerle korunmak mümkündür. Uluslararası Radyasyon Koruma Komisyonu bu tedbirleri 3 ana başlıkta şu şekilde toplamıştır;
- Net bir fayda sağlamayacak radyasyondan kaçınmayı ifade eden gerekçelendirme
- Faydalı ve gerekli olduğu onaylanmış radyasyon uygulamasında en düşük dozun kullanılmasını ifade eden optimizasyon
- Bir kişinin maruz kalabileceği etkin eşdeğer dozun kesin bir şekilde sınırlandırılmasını ifade eden doz sınırlaması. Yine bu Komisyon tarafından belirlenen maksimum doz seviyelerinin de aşılmaması gerekmektedir.
İyi bir havalandırma, hijyen, açık yaraların kapatılması herhangi bir şekilde dışarıdan vücuda giren ve ışınmaya devam eden içsel radyasyon tehditlerine karşı alınacak önlemlerdir. Radyasyon kaynağından uzak bir mesafede bulunmak, radyasyon bulunan ortamda az zaman geçirmek, radyasyonun tipine göre etkisini azaltmak için önüne veya çevresine engel koymak dışsal radyasyon tehditlerine karşı alınabilecek tedbirlerdir. Radyasyon işaretlerini bilmek bu işaretlerin olduğu alanlara dikkat etmek gerekir.
- Radyasyon Erken Uyarı Sistemi Ağı [Internet]. www.taek.gov.tr. 2018. Erişim adresi: www.taek.gov.tr
- ADME Eğitimi Kurs Notları. TAEK; 2013
- Nükleer Tehdit ve Tehlikeler
Nükleer malzemelerin parçalanması veya iki atomun birleşmesiyle ortaya çıkan enerjiden yararlanılarak yapılan, çok yüksek ısının, yıkıcı basınç ve öldürücü radyasyonun ortaya çıktığı duruma nükleer tehdit denilmektedir. Nükleer patlama kuvvetli ışık, ısı, basınç ve elektromanyetik şok dalgalarını ortaya çıkaran, radyoaktif serpintinin kilometrelerce alana yayılarak çevreyi kirlettiği, büyük yangınlara ve yıkımlara neden olan bir patlamadır.
Dünya tarihi içerisinde bugüne kadar geliştirilmiş tahrip gücü en yüksek silahlar nükleer olanlardır. İlk kez 1945 yılında kullanılan bu silahlar o tarihten itibaren uluslararası güvenlik tartışmalarının ilk sırasında yer almaktadır. Bununla birlikte uluslararası güvenlik açısından endişe verici olan nükleer silahlara sahip yeni devletlerin ortaya çıkması ile birlikte uluslararası terör örgütlerinin de bu silahları bir şekilde elde etme ihtimalidir(1)
Nükleer savaş, düşmana zarar vermek amacıyla nükleer silahların kullanıldığı bir savaş çeşididir. Konvansiyonel savaştan farklı olarak nükleer savaş, kısa zaman içinde çok daha geniş bir alana çok daha fazla zararın verildiği bir savaş türüdür. Nükleer savaşın fiziksel etkileri, konvansiyonel savaşın etkilerinden farklı olarak on yıllar ya da yüz yıllar boyunca sürecektir.
Fiziksel olarak nükleer silahların etkilerini, morötesi ışık patlaması, elektromanyetik atma, sıcaklık, basınç ve iyonlaştırıcı radyasyon olarak sıralamak mümkündür. Bombanın patladığı yere yakın olan insanların ilk fark edeceği yoğun ışık patlamasıdır. Bu patlama doğrudan bakanlarda patlamanın şiddetine göre geçici körlüğe sebep olabilir. Elektromanyetik atlama iletişim alt yapısına büyük zarar verir. Ortaya çıkan ateş topunun içinde ya da yakınında bulunun her şey buharlaşır veya eriri. Açığa çıkan yüksek ısı dalgası sebebiyle geniş bir alanda yangınlar ortaya çıkar. Patlamanın etkisiyle ortaya çıkan basınç merkez üssü ve çevresindeki her şeyi yok eder. Patlamayla birlikte merkeze yakın insanlar yayılan yüksek radyasyona maruz kalırlar. Diğer yandan patlamanın etkisiyle ortaya çıkan ve bozunan radyoaktif çekirdekler, hava koşullarına bağlı olarak çevreye yayılarak uzun yıllar sürecek radyoaktif kirliliğe sebep olurlar.
Nükleer Savaşta Korunma
Nükleer saldırı tehdidi olduğunda, saldırı riski yüksek bölgelerden güvenli bir bölgeye tahliye söz konusu olabilir. Bunun için kişisel tahliye planları yapılmalıdır. Radyoaktif serpintiden korunmak için yeraltında bulunan penceresiz bir alana (sığınak) sığınmak gerekir. Böyle bir durumda dışarı çıkmak güvenli olmayacağından uzun süre yetecek temel gıda, su ve tıbbi malzeme stokunun bu sığınaklarda önceden hazır edilmesi uygun olacaktır. Sığınaklarda en az 48 saat mümkünse daha uzun süre beklemek gerekir. Bu yüzden sığınaklar 8-9 gün kalınacak şekilde planlanmalıdır. Radyasyonun etkilerine karşı sığınaklar güçlendirilmelidir. En temel iletişim aracı radyo olacağından uzun süre yetecek pilleriyle birlikte bir radyo bulundurmak yerinde olacaktır. Kullanım şansı düşük olsa da bir telefon bulundurmak gereklidir. Yine tüm afet ve acil durumlar için önceden hazırlayacağımız tahliye anında yanımızda bulundurabileceğimiz acil durum çantası yaşamımızı kolaylaştıracaktır.
- Kadir SANCAK, 21. Yüzyılda Güvenlik Sorunları: Bir Tehdit Unsuru Olarak Nükleer Silahlar, The Journal of Academic Social Science Studies 6(Volume 6 Issue 8):499-499